S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (संकल्पना व टिपा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव  प्रश्न उत्तरासह (संकल्पना व टिपा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह  (संकल्पना व टीपा)

प्रश्न- पुढील संकल्पना स्पष्ट करा.

१) हक्काधारित दृष्टीकोन

उत्तर---

 स्वतंत्र भारताने लोकशाही शासन पद्धतीचा स्वीकार केला, ही शासन पद्धती देशात रुजावी, प्रगल्भ व्हावी यासाठी प्रत्येक शासनाने प्रयत्न केले,

          सुधारणा करताना नागरिकांकडे केवळ लाभार्थी म्हणून पाहण्याचा सुरुवातीला सत्तेवर आलेल्या सरकारांचा दृष्टिकोन होता, मात्र इसवी सन 2000 नंतरच्या काळात नागरिकांचा हक्क ही भूमिका घेऊन सुधारणा होऊ लागल्या.

         प्रत्येक नागरिकाला माहितीचा, शिक्षणाचा तसेच अन्नसुरक्षेचा केवळ लाभ व्हावा म्हणून कायदे केले गेले नाहीत, तर ते नागरिकांचे हक्क मानले गेले. या भूमिकेलाच हक्काधारित दृष्टीकोन असे म्हणतात.

२) माहितीचा अधिकार

उत्तर---

                                                 शासनाने केलेल्या व्यवहारांची माहिती जनतेला मिळावी, शासन आणि जनता यांच्यात सुसंवाद साधला जाऊन परस्परांविषयी विश्वास वाढावा यासाठी 2005 साली शासनाने माहितीचा अधिकार नागरिकांना दिला.

               गोपनीयतेच्या नावाखाली शासकीय कारभारातील गैरप्रकार या अधिकारामुळे जनतेच्या समोर येतात, शासनाचा कारभार पारदर्शी होण्यास आणि आपण जनतेचे उत्तरदायी आहोत याची जाणीव या अधिकारामुळे शासनाला होते.

              माहितीच्या अधिकारामुळे लोकशाही आणि नागरिकांचे अधिकार यांचे सक्षमीकरण झाले.

३) प्रादेशिकता

उत्तर---

                                       भारतात विविध भाषा बोलणारे, विविध परंपरा आणि संस्कृती असणारे लोक राहतात.

              तसेच भारतात मोठ्या प्रमाणावर भौगोलिक विविधता आहे, त्यामुळे प्रत्येकालाच आपली भाषा, परंपरा, संस्कृती यांच्याविषयी आत्मीयता वाटते या  आत्मीयतेतून अस्मिता निर्माण होते. आपल्या भाषेच्या प्रदेशाच्या विकासाला लोक प्राधान्य देऊ लागतात यालाच प्रादेशिकता असे म्हणतात.

४) राष्ट्रीय पक्ष

उत्तर---

                                         राष्ट्रीय पातळीवर कार्यरत असणाऱ्या पक्षांना राष्ट्रीय पक्ष असे म्हणतात. राष्ट्रीय पक्ष म्हणून मान्यता मिळण्यासाठी निवडणूक आयोगाने पुढील निकष ठरवलेली आहेत.

 १. किमान चार राज्यांमध्ये शेवटच्या लोकसभा निवडणुकीत किंवा विधानसभेच्या निवडणुकीत किमान सहा टक्के मते मिळणे किंवा किमान चार सभासद लोकसभेत निवडून येणे आवश्यक आहे. किंवा

२. आधीच्या लोकसभेच्या निवडणुकीत किमान तीन राज्यांमध्ये मिळून लोकसभेच्या एकूण जागांपैकी दोन टक्के जागा निवडून येणे आवश्यक किंवा

३. किमान चार राज्यांमध्ये राज्य पातळीवरील पक्ष म्हणून मान्यता मिळणे आवश्यक आहे.

टिपा लिहा.

१) अल्पसंख्यांक विषयक तरतुदी-

उत्तर---                                                                               धर्म, वंश, भाषा, जात, प्रदेश इत्यादी घटकांवर आधारित भेदभाव प्रतिबंध करण्यात आलेला आहे.

                   अल्पसंख्यांकांना शिक्षण आणि रोजगाराच्या संधी मिळाव्यात यासाठी शासन विविध योजना राबवित आहे.

                   अल्पसंख्यांकांची भाषा-संस्कृती लिपी धर्म यांचे रक्षण करण्यासाठी संविधानात विविध तरतुदी करण्यात आलेले आहेत.

२) राखीव जागा विषयक धोरण

उत्तर---                                                                                 भारतीय समाजातील काही लोकसमूह हे वर्षानुवर्ष सामाजिक न्यायापासून दूरच राहिले. शिक्षण आणि रोजगाराच्या संधी न पासून ते दीर्घकाळ वंचित राहिले आहेत.

                अशा लोक समूहांना स्वातंत्र्यानंतर मुख्य प्रवाहात आणणे आवश्यक होते, म्हणून संविधानकारांनी अनुसूचित जाती व अनुसूचित जमातींच्या शिक्षण व सरकारी नोकऱ्यांमध्ये विशिष्ट प्रमाणात राखीव जागा ठेवण्याची धोरण स्वीकारले.

                 पुढे संसदेने इतर मागासवर्गीयांसाठी सुद्धा राखीव जागांची तरतूद केली. राखीव जागा विषयक धोरणामुळे वंचित समाज घटकांना न्याय मिळवून आपला विकास करण्याची संधी मिळाली.

३) लोकसभेतील महिलांचे प्रतिनिधित्व-

उत्तर---

                                                                                      संविधानकारांनी महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी स्त्री-पुरुष समानतेचे धोरण स्वीकारले.

              त्यामुळे 1952 च्या पहिल्या लोकसभेत 22 महिला निवडून आल्या होत्या. आता ही संख्या मोठ्या प्रमाणावर वाढलेली आहे.

              लोकसभेच्या एकूण जागेच्या पन्नास टक्के जागा स्त्रियांसाठी राखून ठेवाव्यात असे विधेयक संसदेच्या सभागृहात मांडले गेले आहे.

               स्त्रियांच्या लोकसभेतील प्रतीनिधित्वात वाढ झाल्यास स्त्रियांवरील अन्याय दूर होईल आणि देशाच्या निर्णय प्रक्रियेतील स्त्रियांचा सहभाग वाढेल.

४) मतदारसंघांची पुनर्रचना

उत्तर---

                                                                    विधानसभा आणि लोकसभा यांच्या निवडणुकांसाठी मतदार संघ तयार करण्याचे काम निवडणूक आयोगाची असते.

                  निवडणूक आयोगाने सुरुवातीच्या काळात हे मतदारसंघ निश्चित केले ,परंतु खेड्यातून शहरांकडे मोठ्या प्रमाणावर स्थलांतर झाल्याने एखाद्या मतदारसंघातील मतदारांची संख्या घटते तर अन्य काही ठिकाणी ती प्रचंड वाढते त्यामुळे मतदार संघ संतुलित राहत नाहीत.

                    म्हणून मतदारसंघांची पुनर्र्चना करण्याचे काम निवडणूक आयोगाची परिसीमन समिती करते.

५) मतपेटी ते ईव्हीएम मशीन पर्यंतचा प्रवास

उत्तर-                                                                                               1951- 52 च्या लोकसभेच्या पहिल्या निवडणुकीपासून मतपेटी यांचा वापर केला जात असे.

             1998 साली पहिल्यांदा मध्यप्रदेश मधील 5, राजस्थानातील पाच व दिल्लीतील सहा अशा सोळा  विधानसभा मतदारसंघात इलेक्ट्रॉनिक वोटिंग मशीनचा (ईव्हीएम) वापर केला गेला.

             2004 च्या लोकसभा निवडणुकीपासून ईव्हीएम चा नियमित वापर सुरू झाला. ईव्हीएम मशीनमध्ये मतदारांची मतदान पडताळणी पावती मिळते.

६) आदिवासी चळवळ

उत्तर---

                                                    आदिवासी समाज जंगल संपत्तीवर उदरनिर्वाह करणारा समाज आहे, ब्रिटिशांनी आदिवासींच्या जंगल संपत्तीच्या अधिकारावर गदा आणल्याने आदिवासींनी ब्रिटिशांविरुद्ध उठाव केले होते.

                       स्वतंत्र भारतातही आदिवासींचे उदरभरणाची प्रश्न सुटलेले नाहीत. वन जमिनीवरील त्यांचे हक्क, वनातील उत्पादने गोळा करण्याचे व वनजमिनींवर लागवड करण्याचे त्यांचे हक्क मान्य केले जात नाहीत, त्यामुळे अनेक ठिकाणी आदिवासींची आंदोलने चालू आहेत.

७) कामगार चळवळ

उत्तर---

                                                 १८५० नंतर भारतात कापड गिरणी, रेल्वे कंपन्या असे उद्योग सुरू झाले. औद्योगिकरणामुळे देशात कामगारांचा मोठा वर्ग निर्माण झाला.

                   पुढे त्यांच्या समस्या वाढल्या या समस्या सोडविण्यासाठी 1920 मध्ये ऑल इंडिया ट्रेड युनियन काँग्रेस स्थापन होऊन कामगार चळवळी जोम धरू लागल्या.

                 स्वातंत्र्योत्तर काळातही कामगारांचे प्रश्न सोडविण्यासाठी अनेक संघटना स्थापन झाल्या.

जागतिकीकरणात आणि कंत्राटी कामगार पद्धतीने कामगार चळवळीवर मोठा आघात झाला आहे.

S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (चूक की बरोबर)

S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह 

             

                     (चूक की बरोबर)

S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (चूक की बरोबर)



(१) भारतीय लोकशाही जगातील सर्वात मोठी लोकशाही मानली जाते.

उत्तर- हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

मतदारांची एवढी संख्या जगातील कोणत्याच लोकशाही देशात नाही.



२) माहितीच्या अधिकारामुळे शासनाच्या कारभारातील गोपनीयता वाढली आहे.

 उत्तर -हे विधान चूक आहे,

 कारण---

 या अधिकारामुळे शासनाचे व्यवहार अधिक खुले होण्यास मदत झाली व शासनाच्या कारभारातील गोपनीयता कमी झाली आहे.



३) जनतेचा सहभाग लक्षात घेता भारतीय लोकशाही मोठ्या प्रमाणात अयशस्वी झाल्याचे दिसते.

उत्तर - हे विधान चूक आहे,

कारण---

 लोकशाहीतील निवडणुकांमुळे मतदारांमध्ये राजकीय जाणीव निर्माण झाली, त्यामुळे मतदान करणार्‍यांच्या संख्येतही ही वाढ झाली. जनतेच्या या राजकीय सहभागाचा विचार करता भारतीय लोकशाही ही मोठ्या प्रमाणात यशस्वी झाल्याचे दिसते.



४) संविधानाचे स्वरूप एखाद्या जिवंत दस्तऐवजाचा प्रमाणे दिसते.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

 कारण---

 आवश्यकतेनुसार संविधानात संसदेला बदल करता येतो, संविधानाच्या या प्रवाही गुणधर्मामुळे त्याचे स्वरूप एखाद्या जिवंत दस्तऐवजाचा प्रमाणे असते.



५) सर्वसमावेशक लोकशाहीमुळे समाजातील संघर्ष कमी होतात.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

 सामाजिक न्याय व समता प्रस्थापित करणे हे लोकशाहीचे ध्येय असते.



६) निवडणूक आयोग निवडणुकीदरम्यान आचारसंहिता लागू करतो.

 उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

 त्यामुळे निवडणुका खुल्या वातावरणात व निपक्ष पद्धतीने घेता येतात.



७) विशिष्ट प्रसंगी निवडणूक आयोग एखाद्या मतदारसंघात पुन्हा निवडणुका घेतात.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

 एखाद्या सदस्याने राजीनामा दिल्याने किंवा निधन झाल्याने तसेच पक्षांतर केल्याने सदस्यत्व रद्द होते अशा वेळी निवडणूक आयोग त्या जागेसाठी पोट निवडणूक घेतो.



८) एखाद्या घटक राज्यात केव्हा व किती टप्प्यात निवडणुका घ्यायच्या हे राज्य सरकार ठरविते.

उत्तर - हे विधान चूक आहे,

 कारण---

 निवडणुकीचे संपूर्ण संचालन करण्याची जबाबदारी निवडणूक आयोगाची असते, त्यामुळे हा निर्णय निवडणूक आयोग घेतो.



९) निवडणूक प्रक्रियेत गोपनीयता असावी.

उत्तर - हे विधान चूक आहे,

कारण---

 निवडणूका न्यायमार्गाने, खुल्या वातावरणात, भ्रष्टाचार मुक्त झाल्या नाहीत तर प्रामाणिक आणि कार्यक्षम प्रतिनिधी निवडून येणे अशक्य होईल म्हणून निवडणूक प्रक्रियेत गोपनीयता असू नये.



१०) राजकीय पक्ष शासन व जनता यांच्यातील दुवा म्हणून काम करतात.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

 राजकीय पक्ष जनतेच्या मागण्या आणि गाऱ्हानी शासनापर्यंत पोहोचवण्याचे कार्य करतात.



११) राजकीय पक्ष या सामाजिक संघटना असतात.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

 कारण---

 समाजातील काही व्यक्ती एकत्र येऊनच राजकीय पक्ष स्थापन करतात, राजकीय पक्ष समाजाची भूमिका विचारसरणी समोर ठेवून कार्य करत असतात.



१२)आघाडी शासनातून अस्थिरता निर्माण होते.

उत्तर - हे विधान चूक आहे,

 कारण---

 आघाडी सरकारच्या काळात पक्षांचा आपापला कार्यक्रम बाजूला ठेवून समान कार्यक्रमावर भूमिकेवर एकत्र येऊन हे पक्ष सरकार स्थिरपणे चालू शकतात.



१३) शिरोमणी अकाली दल हा राष्ट्रीय पक्ष आहे.

उत्तर - हे विधान चूक आहे,

 कारण---

शिरोमणी अकाली दल हा राष्ट्रीय पक्ष म्हणून निश्चित केलेल्या अटीत बसत नाही, तो पंजाब राज्यापुरता मर्यादीत व प्रभावी असल्याने त्याला निवडणूक आयोगाने प्रादेशिक पक्ष म्हणून मान्यता दिलेली आहे.



१४) लोकशाहीमध्ये चळवळींना फार महत्व असते.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

 शासनाच्या निर्णयांना, धोरणांना विरोध करण्यासाठी चळवळी उभ्या राहतात. लोकशाही पद्धतीतच जनतेला प्रतिकार करण्याचा हक्क असतो, म्हणून लोकशाहीमध्ये चळवळींना फार महत्त्व असते.



१५) चळवळीला खंबीर नेतृत्वाची गरज नसते.

उत्तर - हे विधान चूक आहे,

 कारण---

 कोणतीही चळवळ नेतृत्वामुळेच क्रियाशील राहते आणि व्यापक बनते. चळवळीचे यश-अपयश हे नेतृत्व वरच अवलंबून असते.



१६)ग्राहक चळवळ अस्तित्वात आली.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

 अर्थव्यवस्थेतील बदलांचा आणि बदललेल्या समाजव्यवस्थेचा ग्राहकांवर परिणाम होत असतो. ग्राहकांची होणारी फसवणूक रोखण्यासाठी ग्राहक संरक्षण कायदा 1986 साली अस्तित्वात आला, त्यानंतर ग्राहकांना आपल्या हक्काचे जाणीव व्हावी त्यांचे संरक्षण व्हावे यासाठी ग्राहक चळवळ अस्तित्वात आली.



१७) डॉ. राजेन्द्र सिंह राणा यांना भारताचे जल पुरुष या नावाने ओळखले जाते.

उत्तर - हे विधान बरोबर आहे,

कारण---

डॉ. राणा यांनी राजस्थान सारख्या वाळवंटी प्रदेशात नद्या पुनर्जीवित केल्या तसेच देशभर 11000 जोहड बांधले सतत 31 वर्ष केलेल्या केलेल्या जलक्रांती मुळे त्यांना भारताचे जलपुरुष म्हणतात.

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (संकल्पना व टिपा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह 

                       (संकल्पना व टिपा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न  (संकल्पना व टीपा)

प्रश्न-  संकल्पना लिहा.

(१) द्वंदवाद -

                          एखाद्या घटनेचा अर्थ लावण्यासाठी परस्परविरोधी असे दोन सिद्धांत मांडून त्यातून योग्य तर्क लावला जातो या मांडणीला द्वंदवाद असे म्हणतात.
                    जॉर्ज हेगेल याने या सिद्धांताची मांडणी केली. थोडक्यात दोन परस्पर विरोधी विचारांच्या चर्चेतून जी समन्वयात्मक मांडणी होते त्या पद्धतीलाच द्वंदवाद असे म्हणतात.

(२) ॲनल्स प्रणाली

                    राजकीय अभ्यासाबरोबरच स्थानिक लोक तत्कालीन हवामान, व्यापार, शेती, तंत्रज्ञान, दळणवळण व संपर्काची साधने, सामाजिक विभागणी आणि समूहाची मानसिकता यांचाही अभ्यास करणे महत्त्वाचे मानले जाऊ लागले, या विचारप्रणालीला ॲनल्स प्रणाली असे म्हणतात.
               ॲनल्स म्हणजे वार्षिक इतिवृत्त. घटना ज्या काळात घडलली तिचा केवळ राजकीय नव्हे तर तत्कालीन सामाजिक-आर्थिक इत्यादी सर्वांगी अभ्यास केला पाहिजे, असे म्हणणारी ॲनल्स प्रणाली फ्रेंच इतिहासकारांनी प्रथम विकसित केली.

(३) प्राच्यवादी इतिहास लेखन

                            अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात युरोपातील अभ्यासकांमध्ये पूर्वेकडील संस्कृती आणि देश यांच्याबद्दल कुतूहल निर्माण झाले होते. या कुतुहलापोटी भारतीय संस्कृतीचा अभ्यास करणाऱ्या अभ्यासकांना प्राच्यवादी अभ्यासक असे म्हणतात. या अभ्यासकांनी भारतीय संस्कृती, इतिहास येथील विविध भाषा व धर्म यांचा अभ्यास करून इतिहास लेखन केले, या लेखनाला प्राच्यवादी इतिहास लेखन असे म्हणतात.

(४) राष्ट्रवादी इतिहास लेखन

                                    एकोणिसाव्या शतकात भारतात इंग्रजी शिक्षण पद्धती सुरू झाली या पद्धतीत शिकून तयार झालेल्या इतिहासकारांना भारताच्या वैभवशाली प्राचीन इतिहासाविषयीची जाण आली. आत्मजाणीव निर्माण झालेल्या या इतिहासकारांनी भारताविषयी इतिहास लेखन केले त्या लेखनास राष्ट्रवादी इतिहास लेखन असे म्हणतात.
                                    राष्ट्रवादी इतिहास लेखकांनी प्राच्यवादी लेखकांच्या पूर्वग्रहदूषित इतिहास लेखनाला विरोध केला. राष्ट्रवादी इतिहास लेखनामुळे ब्रिटिशांविरुद्ध स्वातंत्र्यलढ्यात प्रेरणा मिळाली ,तसेच प्रादेशिक इतिहास लिहिण्यालाही चालना मिळाली.

(५) वंचितांचा इतिहास

                      समाजाने त्यांना सर्व अधिकारापासून वंचित ठेवले उपेक्षित ठेवले अशा समूहांच्या इतिहासाला वंचितांचा इतिहास असे म्हणतात.
                     मार्क्सवादी इतिहास लेखनाच्या परंपरेतून वंचितांचा इतिहास लिहिण्याची परंपरा सुरू झाली. भारतात महात्मा फुले व डॉक्टर आंबेडकर यांच्या लेखनात वंचितांच्या इतिहासाचा विचार दिसून येतो. लोकपरंपरा हे वंचिताच्या इतिहास लेखनाचे एक महत्त्वाचे साधन मानले जाते.

(६) उपयोजित इतिहास

                     एखादा विषय इतर क्षेत्रांमध्ये लागू करणे व त्यातून निघणारे निष्कर्ष प्राप्त करणे म्हणजे उपयोजन होय. इतिहासाची उद्दिष्टे इतर विषयांना लागू करून नवीन निष्कर्ष काढणे यालाच इतिहासाचे उपयोजन असे म्हणतात.
                   इतिहासाद्वारे भूतकाळातील घटना संबंधीचे जे ज्ञान प्राप्त होते त्याचा उपयोग वर्तमानात आणि भविष्यकाळात सर्व समाजाला कसा होईल याचा विचार उपयोजित इतिहासात केला जातो. इतिहासात सामाजिक, धार्मिक, कला, स्थापत्य इत्यादी घटक समाविष्ट असतात, तसेच या विषयांमध्ये ही इतिहासाचे उपयोजन होते.

(७) अभिलेखागार

                   ऐतिहासिक दस्तऐवज ज्या ठिकाणी जतन करून ठेवलेले असतात त्या ठिकाणास अभिलेखागार असे म्हणतात. अभिलेखागरांमध्ये महत्त्वाची जुनी कागदपत्रे, दप्तरे, जुने चित्रपट ,जागतिक करारांचे ऐवज इ. जतन करून ठेवले जाते.
                    अभिलेखागारामुळे मूळ कागदपत्रांचे संदर्भ मिळतात. तत्कालीन ऐतिहासिक घटनांचा अभ्यास करता येतो.
                भारतात दिल्ली येथे हे राष्ट्रीय अभिलेखागार आहे. हे आशिया खंडातील सर्वात मोठे अभिलेखागार आहे.

(८)  कला

                        आपल्याला आलेले अनुभव आणि त्यातून मिळालेले ज्ञान दुसऱ्यांना सांगावेसे वाटते .आपल्या मनातील भावना व्यक्त कराव्यात ही माणसाची सहज प्रवृत्ती असते. या सहज प्रवृत्तीतून जेव्हा एखादी सौंदर्यपूर्ण निर्मिती केली जाते ते तेव्हा तिला कला असे म्हणतात.
                      कला ही विविध घटकांची अनुभूती देणारी मांडणी असते. ही मांडणी शिल्प, गायन, चित्र नुत्य व वादन अशा विविध रूपात आविष्कृत होते. कलानिर्मितीच्या मुळाशी कल्पकता ,संवेदनशीलता, कौशल्य इत्यादी महत्त्वाचे घटक असतात.

(९) मराठा चित्रशैली

                        इसवी सनाच्या सतराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात मराठा चित्रशैली विकसित होण्यास सुरुवात झाली. सचित्र हस्तलिखित पोथ्या व त्यांच्या खाली आणि वर ठेवण्यात येणारी लाकडी फळ्यावरील चित्रे, काचचित्रे आणि भित्तीचित्रे या विविध स्वरूपात मराठा चित्रशैलीचा अविष्कार आढळतो.
               या शैलीतील चित्रे रंगीत असून ती भित्तीचित्रे आणि हस्तलिखितामधील लघुचित्रे या स्वरूपातील आहेत. वाड्यांचे दर्शनी भाग, दिवाणखाने, मंदिराचे मंडप, शिखरे व छत यावर मराठा चित्रशैली तील भित्तिचित्रे पाहण्यास मिळतात,

(१०) हेमाडपंथी शैली

                 प्रामुख्याने यादव काळात महाराष्ट्रात हेमाडपंथी मंदिराची बांधणी झाली. हेमाडपंथी स्थापत्य शैलीचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे या पद्धतीत दोन दगडांमधील सांधे चूना व मातीने भरले जात नाहीत, दगडांमध्ये एकमेकात घट्ट बसतील अशा कातलेल्या खोबनी आणि कुसू यांच्या आधाराने भिंत उभारली जाते.
                हेमाडपंथी मंदिराच्या बांधण्यात प्रामुख्याने तारकाकृती बांधकाम आढळते. तारककृती मंदिराच्या बाह्य भिंती अनेक कोनामध्ये विभागलेले असतात. या दगडी भिंती वरील देवतांची कोरीव शिल्पे पर्यटकांना आकर्षून घेतात.

    प्रश्न थोडक्यात टिपा लिहा.

(१) वर्तमानपत्रांचे स्वातंत्र्य संग्रामातील कार्य

               लोकजागृती, लोकशिक्षण, भारतीय संस्कृतीची व इतिहासाची थोरवी वर्णन केली .सामाजिक, धार्मिक व राजकीय चळवळीला पाठिंबा देऊन साम्राज्यवादी धोरणांना विरोध केला.                           पाश्चिमात्य विद्या व शिक्षण जनतेपर्यंत पोहोचून समाजप्रबोधनाचे काम केले. तत्कालीन सामाजिक आणि राजकीय प्रश्नांना वाचा फोडली. त्याचबरोबर समाज सुधारक नेते व संघटना यांचे विचार लोकांपर्यंत पोहोचवले.

(२) प्रसार माध्यमांची आवश्यकता

                                       प्रसारमाध्यमांमुळे जग अधिक जवळ आले आहे कारण, त्यामुळे माहिती क्षणार्धात जगाच्या एका टोकापासून दुसऱ्या टोकापर्यंत पोहोचते. माहितीचा मुक्त प्रवाह समाजात पोहोचवण्यासाठी प्रसारमाध्यमांची गरज आहे.
                प्रसारमाध्यमामुळेच लोकांना घटना प्रत्यक्ष पाहायला मिळतात माहिती व अद्यावत ज्ञानाचा प्रसार होतो. प्रसारमाध्यमांद्वारे मनोरंजन होते. तसेच शैक्षणिक, व्यावसायिक प्रगतीसाठी आवश्यक असलेली माहिती ग्रामीण व दुर्गम भागापर्यंत पोहोचवली जाते. प्रसारमाध्यमांमुळे लोकशाही अधिक सुदृढ होण्यास मदत होते.

(३) प्रसार माध्यमांशी संबंधित व्यावसायिक क्षेत्रे

                  मुद्रित माध्यमे, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमे आणि नवमाध्यम या माध्यमांशी संबंधित अनेक व्यावसायिक क्षेत्रे प्रसारमाध्यमांशी संबंधित असतात. वृत्तपत्रात अग्रलेख विविध सदरे, लेख लिहिणारे लेखक, संपादक हवे असतात.
               तसेच बातम्या जमा करणारे वार्ताहर, तंत्रज्ञ या सर्वांची गरज असते. इलेक्ट्रॉनिक माध्यमातही कलाकार, सादर करणारे, तंत्रज्ञ, निवेदक इत्यादींची गरज असते. या सर्व माध्यमातून सादर केले जाणारे लेख, कार्यक्रम, चर्चा इतिहासाशी संबंधित असल्यास इतिहास तज्ञांची ही गरज असते.

(४) मनोरंजनाची आवश्यकता

                   मनोरंजन हा मानवी जीवनाचा एक अविभाज्य भाग आहे .म्हणूनच प्रत्येक मानवाला मनोरंजनाची आवश्यकता असते. व्यक्तीच्या निकोप वाढीसाठी निखळ मनोरंजन महत्त्वाचे असते .
                चाकोरीबद्ध जगण्यातला कंटाळा दूर करून मनाला चैतन्य व उत्साह येण्यासाठी मनोरंजन आवश्यक असते. मनोरंजन मनाला उत्साह व कार्यशक्ती मिळवून देण्याचे काम करते .मनोरंजनातून छंद वाढीस लागतात व त्यातून व्यक्तिमत्त्वाचा विकास होतो.

(५) मराठी रंगभूमी

                                  व्यक्तीने किंवा समुदायाने ललित कला सादर करण्याचे स्थान म्हणजे रंगभूमी होय. एकोणिसाव्या शतकाच्या मध्यात मराठी रंगभूमीचा उदय झाला. विष्णुदास भावे हे मराठी रंगभूमीचे जनक होत.
                        सुरुवातीच्या काळात ऐतिहासिक पौराणिक नाटकाबरोबरच प्रहसने रंगभूमीवर आली. या नाटकांना लिखित संहिता नसे. थोरले माधवराव पेशवे या नाटकामुळे संपूर्ण लिखित संहिता असलेली नाट्यपरंपरा सुरू झाली. एकोणिसाव्या शतकाच्या अखेरीस संगीत नाटकांची परंपरा सुरू झाली. सामाजिक प्रश्न आणि ऐतिहासिक विषय नाटकात हाताळले गेले. मराठी रंगभूमीच्या पडत्या काळात आचार्य अत्रे यांच्या नाटकांनी रंगभूमीला सावरले. वि.वा शिरवाडकर ,विजय तेंडुलकर, वसंत कानेटकर अशा लेखकांनी मराठी रंगभूमीला समृद्ध केले.

(६) रंगभूमी व चित्रपट क्षेत्राशी संबंधित व्यावसायिक क्षेत्रे

                                           रंगभूमी व चित्रपट क्षेत्रात संबंधित व्यावसायिक क्षेत्रे खालील प्रमाणे-  रंगभूमीसाठी नेपथ्य, वेशभूषा, केशभूषा, रंगभूषा करणाऱ्या अनेक तज्ज्ञांची गरज असते. दिग्दर्शक, कलाकार, छाया व प्रकाशयोजना करणारे तंत्रज्ञ व सहाय्यक यांची गरज असते. लेखक त्यांचे सल्लागार, संगीत व भाषा यातील जाणकार या सर्वांची आवश्यकता असते. चित्रपटासाठीही ही या सर्वांचे आवश्यकता असते.

(७) खेळणी आणि उत्सव

                                उत्सव व खेळणी यांचा प्राचीन काळापासूनच घनिष्ठ संबंध आहे विविध संस्कृतीत आणि धर्मात उत्सव प्रसंगी विविध खेळण्यांनी सजावट केली जाते. लहान मुलांना खेळण्याचे वाटप केले जाते.
             दीपावलीच्या उत्सवात महाराष्ट्रात मातीच्या किल्ल्यांवर शिवसैनिकांच्या प्रतिमा ठेवतात .ती खेळणीच असतात. गावोगावच्या जत्रा व उत्सव प्रसंगी बाजारात मोठ्या प्रमाणात खेळण्याची दुकाने लागतात. बैलपोळा, नागपंचमी अशा सणा प्रसंगी मातीचे बैल, गाडी, नागोबा अशी खेळणी तयार केली जातात. मुले या खेळण्यांशी खेळतात स्पर्धा लावतात.

(८) खेळ व चित्रपट

                           पूर्वीच्या चित्रपटांमधून नायक नायिका खेळ खेळत असल्याचे किंवा खेळाची दृश्य दाखवली जात असत. अलीकडच्या काळात खेळ आणि खेळाडूंचा जीवनपट दाखवणारे हिंदी-इंग्रजी चित्रपट निघाले आहेत. लगान, दंगल असे क्रिकेट, कुस्ती खेळाशी संबंधित चित्रपट निघाले आहेत.
                   मेरी कोम, फोगट भगिनी या खेळाडूंच्या जीवनावर चित्रपट निघाले आहेत. प्रसिद्ध धावपटू मिल्खा सिंग, भारतरत्न सचिन तेंडुलकर आणि क्रिकेटपटू महेंद्रसिंग धोनी यांच्या कारकीर्दीवर ही चित्रपट निघाले. एकूण खेळ व चित्रपट यांचा संबंध मुखवटा पासून आज पर्यंत घनिष्ठ राहिलेला आहे.

(९) पर्यटनाची परंपरा

                            अन्नाच्या शोधासाठी आणि सुरक्षेसाठी अश्मयुगातील माणूस सतत भ्रमंती करीत होता. पण हे त्याचे पर्यटन नव्हते नवाश्मयुगानंतर काही उद्देशाने माणूस पर्यटन करू लागला. भारताला पर्यटनाची परंपरा प्राचीन काळापासून लागली आहे. तीर्थयात्रा करणे, परिसरातील जत्रा यात्रामध्ये भाग घेण्यासाठी जाणे हे धार्मिक पर्यटन होते.
                     व्यापारासाठी दूरवर प्रवास केला जाई, विद्याभ्यासासाठी दूरच्या प्रदेशात जाणे असेही पर्यटन होत असे नालंदा, तक्षशिला अशा विद्यापीठात शिकण्यासाठी बाहेरील देशातील विद्यार्थी येत असत. मानवाला फिरण्याची उपजतच आवड असल्याने प्राचीन काळापासून पर्यटनाला मोठी परंपरा लाभली आहे.

(१०) मार्कोपोलो

                  मार्कोपोलो या जग प्रवाशाचा जन्म इसवी सन १२५४ मध्ये इटलीतील व्हेनिस या शहरात एका व्यापारी कुटुंबात झाला. तेराव्या शतकाच्या अखेरीस रेशीम मार्गावरून चीन पर्यंत प्रवास करणारा तो पहिला युरोपियन होय.
         त्याने लिहिलेले प्रवासवर्णन हा पश्चिम आशियाची माहिती देणारा संदर्भग्रंथ ठरला. आशियातील समाजजीवन, संस्कृतीक जीवन, निसर्ग आणि व्यापार यांची ओळख त्याने आपल्या ग्रंथातून जगाला करून दिली. यातूनच युरोप व आशिया यांच्यात संवाद व व्यापार सुरू झाला.

(११) कृषी पर्यटन

                                 शेती आणि शेतीशी संबंधित उपक्रम पाहण्यासाठी केलेला प्रवास म्हणजे कृषी पर्यटन होय. अलीकडच्या काळात मोठ्या प्रमाणात कृषी संशोधने चालू आहेत, त्यासाठी भारतभर कृषी संशोधन केंद्रे आणि कृषी विद्यापीठे स्थापन झालेले आहेत.
                             कोणत्या पिकांना कोणती माती योग्य, तिचा दर्जा, गांडूळ शेती, शेततळी, फळबागा इत्यादी उपक्रम काही भागात घेतले जातात. सिक्कीम सारखे राज्य सेंद्रिय उत्पादन राज्य म्हणून घोषित झाले आहे.
                                पावसाचे प्रमाण कमी असूनही ही इस्त्रायल सारख्या देशाने शेतीच्या क्षेत्रात मोठी प्रगती केली. हे सर्व अभिनव प्रकल्प व उपक्रम तसेच शेतीच्या आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या माहितीसाठी शेतकरी, विद्यार्थी, शहरी लोक जात असतात परदेशी लोकही येतात, यामुळे आज कृषी पर्यटन झपाट्याने वाढत आहे.

(१२) स्थल कोश

                  भूप्रदेशाच्या आधारे इतिहास घडत असतो, म्हणून इतिहासाच्या अभ्यासासाठी भूगोलही ही महत्त्वाचा आहे. या ऐतिहासिक स्थळांच्या संदर्भात माहिती देणारे कोश लिहिले जातात .महानुभाव पंथाचे प्रवर्तक श्री चक्रधर स्वामी ज्या गावी गेले त्या त्या गावांची तपशीलवार नोंद स्थानपोथी या ग्रंथात त्या पंथातील मुनी व्यास यांनी केली आहे.
                सिद्धेश्वरशास्त्री चित्राव यांनी प्राचीन भारतीय स्थळ कोशाची रचना केली. या कोशात वैदिक साहित्य, महाकाव्य, पाणिनीचे व्याकरण, कौटिलीय अर्थशास्त्र, बौद्ध व जैन साहित्य, चिनी ,फारशी ,ग्रीक साहित्य यातील भौगोलिक स्थळांची माहिती दिलेली आहे,  स्थल कोशामुळे प्राचीन नगरांची नावे त्यांचा इतिहास कळतो.

(१३) विश्वकोश

                          महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री यशवंतराव चव्हाण यांनी 1960 साली महाराष्ट्र राज्य साहित्य संस्कृती मंडळाची स्थापना केली. मराठी भाषा व साहित्य यांच्या विकासासाठी मराठी विश्वकोश निर्मितीस चालना देणे हा त्यामागे उद्देश होता.
                या मंडळाने तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांची विश्वकोशाच्या प्रमुख संपादक पदी नेमणूक केली. विश्वकोशाचे आजपर्यंत वीस खंड प्रसिद्ध झाले आहेत. मराठी विश्वकोश हा सर्व विषय संग्राहक असून जगभरातील ज्ञान सार रूपाने त्यात आणलेले आहे. इतर विषयांप्रमाणेच इतिहास विषयाशी निगडित असणाऱ्या महत्त्वाच्या नोंदी देखील विश्वकोशात करण्यात आलेले आहेत.

(१४) संज्ञा कोश

                 कोणत्याही विषयाचा अभ्यास करताना अनेक शब्द असे येतात की त्यांचा नेमका अर्थ काय याबाबत गोंधळ उडतो. इतिहासातील वसाहतवाद व साम्राज्यवाद, उदारमतवाद व जागतिकीकरण, साम्यवाद व समाजवाद अशा संज्ञांचा अर्थ सारखेच वाटायला लागतात.
                    वाचकांचा आणि अभ्यासकांचा असा संभ्रम होऊ नये म्हणून अशा संज्ञा वेगळ्या काढून त्यांचे अर्थ समजावून सांगणारे कोश तयार केले जातात त्यांना संज्ञा कोश असे म्हणतात संज्ञा कोषात विषयानुरूप महत्त्वाच्या संज्ञांचे एकत्रीकरण केले असते, संज्ञांचा अर्थ दिलेला असतो. त्या संज्ञा कशा निर्माण झाल्या याची माहिती दिलेली असते.

(१५) सरस्वती महाल ग्रंथालय

                           सोळाव्या सतराव्या शतकातील नायक राजांच्या काळात तमिळनाडूमधील तंजावर येथे हे सरस्वती महाल ग्रंथालय बांधले गेले. व्यंकोजीराजे भोसले यांनी १६७५ साली तंजावर जिंकल्यानंतर त्यांनी व त्यांच्या वंशजांनी ग्रंथालय अधिक समृद्ध केले.
                                या ग्रंथालयात सुमारे 49 हजार ग्रंथ आहेत, हे प्राचीन ग्रंथ हा इतिहासाचा फार मोठा ठेवा आहे. तत्कालीन महत्त्वाची कागदपत्रे, मोडी लिपीतील ग्रंथ, दस्तऐवज या ग्रंथालयात संग्रहित केलेले आहेत. प्राचीन इतिहासाची ती महत्त्वाची साधने आहेत. हे ग्रंथालय समृद्ध करण्यात सरफोजी राजे भोसले यांचे मोठे योगदान असल्याने 1918 मध्ये या ग्रंथालयाला त्यांचे नाव देण्यात आले.

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (चुकीची जोडी ओळखा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह

                             (चुकीची जोडी ओळखा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे प्रश्न  (चुकीची जोडी ओळखा)

प्रश्न - पुढीलपैकी प्रत्येक गटातील चुकीची जोडी ओळखा व
दुरुस्त करून पुन्हा लिहा :

[१] 

           विचारवंताचे नाव                     ग्रंथाचे नाव

(१) जॉर्ज विल्हेम फ्रेडरिक हेगेल       - रिझन इन हिस्टरी
(२) लिओपॉल्ड व्हॉन रांके                - द थिअरी & प्रक्टिस  ऑफ हिस्टरी
(३) हिरोडोटस                                - द हिस्टरीज
(४) कार्ल मार्क्स                              - डिसकोर्स ऑन द मेथड

उत्तर : चूकीची जोडी : कार्ल मार्क्स - डिसकोर्स ऑन द मेथड

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : कार्ल मार्क्स - दास कॅपिटल

[२] 
   
     इतिहासकार                        देश

(१) हिरोडोटस                        - ग्रीस
(२) सीमाँ-द-बोव्हा                  - जर्मनी
(३) मायकेल फुको                  - फ्रान्स
(४) रेने देकार्त                         - फ्रान्स

उत्तर : चुकीची जोडी : सीमाँ-द-बोव्हा – जर्मनी

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : सीमाँ-द-बोव्हा – फ्रान्स

 [३]       

            विचार/मत                                       इतिहासकार

(१) इतिहासाची मांडणी करताना मानवी         - व्हॉल्टेअर
जीवनाचा सर्वांगीण विचार व्हायला हवा.
(२) इतिहासातील काल्पनिकतेवर टीका       -  लिओपॉल्ड रांके
(३) इतिहास हा अमूर्त कल्पनांचा नसून         - रेने देकार्त
जिवंत माणसांचा असतो.
(४) इतिहासलेखनाच्या क्षेत्रातील पुरुषप्रधान     -सीमाँ-द-बोव्हा
दृष्टिकोनाचा पुनर्विचार करण्यावर भर

उत्तर : चुकीची जोडी :  इतिहास हा अमूर्त कल्पनांचा नसून       
जिवंत माणसांचा असतो. - रेने देकार्त

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी :  इतिहास हा अमूर्त कल्पनांचा नसून 
जिवंत माणसांचा असतो. - कार्ल मार्क्स

 [४] 

(१) हू वेअर द शूद्राज                      - वंचितांचा  इतिहास
(२) स्त्री-पुरुष तुलना'                      - स्त्रीवादी लेखन
(३) 'द इंडियन वॉर ऑफ                - मार्क्सवादी इतिहास
इंडिपेन्डन्स : १८५७
(४) जेम्स ग्रँट डफ                         - वसाहतवादी इतिहास

उत्तर : चुकीची जोडी : 'द इंडियन वॉर
इंडिपेन्डन्स : १८५७' - मार्क्सवादी इतिहास.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : 'द इंडियन वॉर ऑफ
इंडिपेन्डन्स : १८५७' - राष्ट्रवादी इतिहास

 [५]

           ग्रंथाचे नाव                                 इतिहासकार

(१) 'द राईज ऑफ द मराठा पॉवर'       - न्या. म. गो. रानडे
(२) 'मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने'      – विष्णुशास्त्र चिपळूणकर
(३) मराठ्यांची रियासत                        - गोविंद सखाराम सरदेसाई
(४) 'गुलामगिरी'                                 - महात्मा फुले

उत्तर : चुकीची जोडी : मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने -
विष्णुशास्त्री चिपळूणकर.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने -
इतिहासाचार्य वि. का. राजवाडे.

[६]
              कार्य                                         व्यक्ती

(१) भारत इतिहास संशोधक              - इतिहासाचार्य वि. का.राजवाडे
      मंडळाची स्थापना               
(२) एशियाटिक सोसायटीची स्थापना   - सर विल्यम जोन्स
(३) महाराष्ट्रातील राष्ट्रवादी इतिहास      - विष्णशास्त्री चिपळूणकर
      लेखनास प्रेरणा
(४) हडप्पा संस्कृतीचा शोध                - जेम्स मिल

उत्तर : चुकीची जोडी : हडप्पा संस्कृतीचा शोध - जेम्स मिल

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : हडप्पा संस्कृतीचा शोध -जॉन
मार्शल


[७] 

   अमूर्त वारसा                                         प्रदेश

(१) कुटियट्टम                          - केरळमधील संस्कृत नाट्यपरंपरा
(२) रम्मन                                - पश्चिम बंगालमधील नृत्य
(३) रामलीला                           - उत्तर भारतातील सादरीकरण
(४) कालबेलिया                       - राजस्थानचे लोकसंगीत आणि लोकनृत्य

 उत्तर : चुकीची जोडी : रम्मन – पश्चिम बंगालमधील नृत्य.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : रम्मन – गढवाल (उत्तराखंड) येथील धार्मिक उत्सव व विधिनाट्य.

[८] 

    सांस्कृतिक वारसा                    ठिकाण

(१) लाल किल्ला                        - उदयपूर
(२) जंतरमंतर                           - जयपूर
(३) बृहदिश्वर मंदिर                     - तंजावर
(४) कॅपिटल कॉम्प्लेक्स               - चंदिगढ

उत्तर : चुकीची जोडी : लाल किल्ला - उदयपूर.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : लाल किल्ला - दिल्ली.

[९]
            वास्तू                                               ठिकाण

(१) कुतुबमिनार                                         - मेहरौली
(२) गोलघुमट                                             - विजापूर
(३) छत्रपती शिवाजी महाराज रेल्वे टर्मिनस       - दिल्ली
(४) ताजमहाल                                           - आग्रा

उत्तर : चुकीची जोडी : छत्रपती शिवाजी महाराज रेल्वे
टर्मिनस – दिल्ली.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : छत्रपती शिवाजी महाराज रेल्वे
टर्मिनस – मुंबई.

 [१०] 

         चित्र                                                       शैली

(१) वाई-मेणवली येथील वाड्यातील               - लघुचित्रशैली
भित्तिचित्रे
(२) भीमबेटका येथील गुहाचित्रे                     - लोकचित्रकलाशैली
(३) रामायण-महाभारतातील कथा                 - चित्रकथी परंपरा
सांगणारी चित्रे
(४) ठाणे जिल्ह्यातील आदिवासींची               -वारली चित्रपरंपरा
चित्रशैली

उत्तर : चुकीची जोडी : वाई-मेणवली येथील वाड्यातील
भित्तिचित्रे - लघुचित्रशैली.

दरुस्त केलेली योग्य जोडी : वाई-मेणवली येथील वाड्यातील
भित्तिचित्रे – मराठा चित्रशैली.


[११] 
       
        वृत्तपत्र                                 संपादक

(१) प्रभाकर                                - आचार्य प्र. के. अत्रे
(२) दर्पण                                    - बाळशास्त्री जांभेकर
(३) दीनबंधू                                 - कृष्णराव भालेकर
(४) केसरी                                   - बाळ गंगाधर टिळक

उत्तर : चुकीची जोडी : प्रभाकर - आचार्य प्र. के. अत्रे.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : प्रभाकर – भाऊ महाजन.

[१२] 

       वृत्तपत्र                                    हाताळलेले विषय

(१) प्रभाकर                                 - फ्रेंच बंडाचा इतिहास
(२) इंदुप्रकाश                              - विधवा विवाहाचा पुरस्कार
(३) दीनबंधू                                  - टेलिग्राफ यंत्राची माहिती
(४) केसरी                                   - सामाजिक - राजकीय प्रश्नांना वाचा फोडणारे लिखाण

उत्तर : चुकीची जोडी : दीनबंधू – टेलिग्राफ यंत्राची माहिती.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : दीनबंधू - बहुजन समाजाचे
मुखपत्र.

[१३] 
     
            नाटकाचे नाव                     नाटककाराचे नाव

(१) रायगडाला जेव्हा जाग येते        - वसंत कानेटकर
(२) टिळक आणि आगरकर             - विश्राम बेडेकर
(३) साष्टांग नमस्कार                     - आचार्य अत्रे
(४) एकच प्याला                          - अण्णासाहेब किर्लोस्कर

उत्तर : चुकीची जोडी : एकच प्याला – अण्णासाहेब किर्लोस्कर.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : एकच प्याला – राम गणेश
गडकरी.

[१४]       

      प्रथम कामगिरी                                       चित्रपटाचे नाव

(१) भारतात सर्व प्रक्रिया केलेला पूर्ण               - राजा हरिश्चंद्र
लांबीचा पहिला चित्रपट
(२) भारतातील पहिला ऐतिहासिक मूकपट       - सिंहगड
(३) भारतातील पहिला वास्तववादी                  - सावकारी पाश
चित्रपट
(४) भारतीय चित्रपटांना आंतरराष्ट्रीय              - संत ज्ञानेश्वर
स्तरावर स्थान मिळवून देणारा
पहिला चित्रपट

उत्तर : चुकीची जोडी :  भारतीय चित्रपटांना आंतरराष्ट्रीय              
स्तरावर स्थान मिळवून देणारा  पहिला चित्रपट - संत ज्ञानेश्वर

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी :- भारतीय चित्रपटांना आंतरराष्ट्रीय              
स्तरावर स्थान मिळवून देणारा पहिला चित्रपट - संत तुकाराम 

[१५]
     
     (१) मल्लखांब                   - शारीरिक कसरतीचे खेळ
     (२) वॉटर पोलो                 - पाण्यातील खेळ
     (३) स्केटिंग                      - साहसी खेळ
     (४) बुद्धिबळ                     - मैदानी खेळ

उत्तर : चुकीची जोडी : बुद्धिबळ – मैदानी खेळ.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : बुद्धिबळ – बैठा खेळ.

[१६]

     (१) मल्लविदयागुरू                            - बाळंभट देवधर
     (२) हॉकीचे जादूगार                            - मिल्खासिंग
     (३) पहिली भारतीय महिला मुष्टियोद्धा    – मेरी कोम
     (४) पहिल्या भारतीय महिला कुस्तीगीर - फोगट भगिनी

उत्तर : चुकीची जोडी : हॉकीचे जादूगार – मिल्खासिंग.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी : हॉकीचे जादूगार – मेजर ध्यानचंद.


 [१७]

    (१) माथेरान                                 - थंड हवेचे ठिकाण
    (२) ताडोबा                                  - लेणी
    (३) कोल्हापूर                               - देवस्थान
    (४) अजिंठा                                  - जागतिक वारसास्थळ

उत्तर : चुकीची जोडी : ताडोबा - लेणी.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी – ताडोबा - अभयारण्य.

[१८]

      (१) जगाचा नकाशा व पृथ्वीगोल               - थॉमस कुक
       बनवणारा पहिला आरेखक
     (२) जगातील पहिला शोधक प्रवासी           - बेंजामिन ट्युडेला
     (३) चीनची युरोपला ओळख करून           – मार्को पोलो
          देणारा इटालियन प्रवासी
|    (४) इस्लामी जगताची दीर्घ सफर घडवून   - इब्न बतुता
       आणणारा चौदाव्या शतकातील प्रवासी

उत्तर : चुकीची जोडी : जगाचा नकाशा व पृथ्वीगोल बनवणारा
पहिला आरेखक – थॉमस कुक.

दुरुस्त केलेली योग्य जोड़ी - जगाचा नकाशा व पृथ्वीगोल
बनवणारा पहिला आरेखक – गेरहार्ट मर्केटर.

[१९]

      (१) लोणार                             - सरोवर
      (२) जायकवाडी                      - थंड हवेचे ठिकाण
      (३) घारापुरी                            - लेणी
|     (४) जंतरमंतर                        - वेधशाळा

उत्तर : चुकीची जोडी : जायकवाडी - थंड हवेचे ठिकाण.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी - जायकवाडी – धरण.


[२०]

    (१) महाराज सयाजीराव विदयापीठ                   -दिल्ली
    (२) बनारस हिंदू विद्यापीठ                               - वाराणसी
    (३) अलिगढ मुस्लीम युनिव्हर्सिटी                      - अलिगढ
    (४) जिवाजी विद्यापीठ                                    - ग्वालियर

उत्तर : चुकीची जोडी : महाराज सयाजीराव 
विदयापीठ - दिल्ली.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी- महाराज सयाजीराव विदयापीठ-
वडोदरा.

[२१]             

                  कोश                                                कोशकार

(१) संगीतशास्त्रकार व कलावंतांचा                  -लक्ष्मण दत्तात्रेय जोशी
     इतिहास
(२) क्रांतिकारकांचा चरित्रकोश                        - शं. रा. दाते
(३) स्वातंत्र्यसैनिक : चरित्रकोश                        -न. र. फाटक
(४) भारतवर्षीय प्राचीन ऐतिहासिक                   - श्रीधर व्यंकटेश केतकर
     कोश

उत्तर : चुकीची जोडी : भारतवर्षीय प्राचीन ऐतिहासिक कोश -
श्रीधर व्यंकटेश केतकर.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी – भारतवर्षीय प्राचीन ऐतिहासिक
कोश – रघुनाथ भास्कर गोडबोले.

[२२]                 
              कोशाचे नाव                        कोशकार

(१) भारतवर्षीय चरित्रकोश            - सिद्धेश्वरशास्त्री चित्राव
(२) मराठी विश्वकोश                    - रघुनाथ भास्कर गोडबोले
(३) भारतीय संस्कृती कोश           - पंडित महादेवशास्त्री जोशी
(४) महाराष्ट्रीय ज्ञानकोश              - श्रीधर व्यंकटेश केतकर

उत्तर : चुकीची जोडी : मराठी विश्वकोश – रघुनाथ भास्कर
गोडबोले.

दुरुस्त केलेली योग्य जोडी - मराठी विश्वकोश - तर्कतीर्थ
लक्ष्मणशास्त्री जोशी.

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (रिकाम्या जागा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (रिकाम्या जागा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी इतिहास विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न  (रिकाम्या जागा)

प्रश्न - दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पुन्हा
लिहा :

(१) आधुनिक इतिहासलेखनाचा जनक' --------- यास म्हणता
येईल.
(अ) व्हॉल्टेअर
(ब) रेने देकार्त
(क) लिओपॉल्ड रांके
 (ड) कार्ल मार्क्स
उत्तर- व्हॉल्टेअर

 (२) 'आर्केऑलॉजी ऑफ नॉलेज' हा ग्रंथ ------
लिहिला.
(अ) कार्ल मार्क्स
(ब) मायकेल फुको
(क) लुसिआँ फेबर
(ड) व्हॉल्टेअर
उत्तर- मायकेल फुको

(३) इतिहासाची चिकित्सापूर्वक मांडणी करणाऱ्या संशोधकाला ---------' असे म्हणतात.
(अ) पुरातत्त्वज्ञ
(ब) इतिहासकार
(क) भाषाशास्त्रज्ञ
(ड) समाजशास्त्रज्ञ
उत्तर- इतिहासकार

(४) जगातील सर्वांत प्राचीन शिलालेख -------- संग्रहालयात
ठेवलेला आहे.
(अ) इंग्लंडच्या
(ब) अमेरिकेच्या
(क) जर्मनीच्या
 (ड) फ्रान्सच्या
उत्तर- फ्रान्सच्या

(५) भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण खात्याचे --------- हे पहिले

सरसंचालक होत.

(अ) अलेक्झांडर कनिंगहॅम
 (ब) विल्यम जोन्स

(क) जॉन मार्शल
(ड) फ्रेडरिक मॅक्सम्युलर
उत्तर - अलेक्झांडर कनिंगहॅम

(६) 'हितोपदेश' या संस्कृत ग्रंथाचा-------- यांनी जर्मन

भाषेत अनुवाद केला.

(अ) जेम्स मिल

(ब) फ्रेडरिक मॅक्सम्युलर

(क) माउंट स्टुअर्ट एल्फिन्स्टन

(ड) जॉन मार्श
उत्तर - फ्रेडरिक मॅक्सम्युलर

(७) भारतात कोरीव लेखांच्या स्वरूपात लिखित साहित्याची

सुरुवात----------- याच्या काळापासून झाली.

(अ) सम्राट अकबर
 (ब) सम्राट हर्षवर्धन 

(क) सम्राट अशोक
 (ड) सम्राट औरंगजेब
उत्तर- सम्राट अशोक

(८) इसवी सनाच्या सातव्या शतकात बाणभट्ट या कवीने

लिहिलेले ----------' हे संस्कृत काव्य ऐतिहासिक

चरित्रग्रंथाच्या स्वरूपाचे आहे.

(अ) मेघदूत

(ब) राजतरंगिणी गाय

(क) रसरत्नाकर
(ड) हर्षचरित
उत्तर- हर्षचरित

(९) इसवी सनाच्या बाराव्या शतकात ------- याने लिहिलेला 'राजतरंगिणी' हा काश्मीरच्या इतिहासावरील ग्रंथ आहे.

(अ) बााणभट्ट
(ब) कल्हण

(क) पतंजली
 (ड) विशाखदत्त
उत्तर- कल्हण

 (१०) जगातील सर्वांत प्राचीन संग्रहालय---------

उत्खनन करताना सापडले.

(अ) दिल्ली
 (ब) हडप्पा

(ड) कोलकाता

(क) उर

उत्तर- उर

(११) भारताचे राष्ट्रीय अभिलेखागार ......येथे आहे.

(अ) दिल्ली
(ब) कोलकाता

(क) मुंबई
 (ड) चेन्नई
उत्तर- दिल्ली

(१२) भारतातील -----या शहरात 'सृष्टी इन्स्टिट्यूट ऑफ आर्ट डिझाईन अँड टेक्नॉलॉजी' या संस्थेत 'जनांसाठी इतिहास' या विषयातील संशोधनाचे काम चालते.

(अ) मुंबई
(ब) बेंगळुरू

(क) चेन्नई
(ड) कोलकाता
उत्तर - बेंगळुरू

(१३)--------- ही विज्ञान आणि इतर सर्वच ज्ञानशाखांची जननी मानली जाते.

(अ) तत्त्वज्ञान
(ब) इतिहास

(क) तंत्रज्ञान
(ड) अध्यात्म
उत्तर- तत्त्वज्ञान

(१४) सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक वारशाचे जतन व संवर्धन व्हावे;या हेतूने ---------- या जागतिक संघटनेने दिशादर्शक तत्त्वे जाहीर केलेली आहेत.

(अ) राष्ट्रसंघ
(ब) संयुक्त राष्ट्र

(क) युनेस्को
(ड) विश्वस्त मंडळ
उत्तर- युनेस्को

(१५) सातारा जिल्ह्यातील ------- हे पश्चिम घाटरांगांमधील

ठिकाण युनेस्कोच्या जागतिक नैसर्गिक वारशाच्या यादीत

समाविष्ट आहे.

(अ) बालाघाटचा डोंगर
(ब) मेळघाट

(क) मसाईचे पठार

(ड) कास पठार
उत्तर- कास पठार

 (१६) चित्रकला आणि शिल्पकला यांचा -------" मध्ये समावेश होतो.

(अ) दृक्कला
(ब) ललित कला

(क) लोककला
 (ड) अभिजात कला
उत्तर- दृक्कला

(१७) मथुरा शिल्पशैली--------- काळात उदयाला आली.

(अ) कुशाण
(ब) गुप्त

(क) राष्ट्रकूट
(ड) मौर्य
उत्तर- कुशाण

(१८) ललित कलांना ‘---------' असेही म्हटले जाते.

(अ) लोककला
 (ब) आंगिक कला

(क) दृक्कला
(ड) नागरकला
उत्तर -आंगिक कला

(१९) ठाणे जिल्ह्यातील जिव्या सोम्या मशे यांचा --------

चित्रकला' लोकप्रिय करण्यात मोठा वाटा आहे.

(अ) चित्रकथी
(ब) मराठा

(क) वारली

(ड) अभिजात
उत्तर - वारली

(२०)भारतातील पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र .....

यांनी सुरू केले.

 अ) जेम्स ऑगस्टस हिकी
 (ब) सर जॉन मार्शल

 (क) अॅलन ह्यूम
 (ड) माउंट स्टुअर्ट एल्फिन्स्टन
उत्तर- जेम्स ऑगस्टस हिकी

(२१) दूरदर्शन हे--------- माध्यम आहे.

(अ) दृक्

(ब) श्राव्य

(क) दृक्-श्राव्य

(ड) मुद्रण
उत्तर - दृक्-श्राव्य

(२२)--------- हे मराठी भाषेतील पहिले वृत्तपत्र होय.

(अ) दीनबंधू

(ब) प्रभाकर

(क) दर्पण

(ड) केसरी
उत्तर- दर्पण

(२३) ६ जानेवारी हा दिवस महाराष्ट्रात ---------' म्हणून साजरा केला जातो.

(अ) वृत्तपत्र दिन
 (ब) पत्रकार दिन

(क) मुद्रण दिन
(ड) नियतकालिक दिन
उत्तर- पत्रकार दिन

(२४) 'प्रभाकर' या वर्तमानपत्रातून ------- यांची समाजप्रबोधनपर 'शतपत्रे' प्रसिद्ध झाली.

(अ) भाऊ महाजन
 (ब) बाळशास्त्री जांभेकर

(क) लोकहितवादी
(ड) कृष्णराव भालेकर
उत्तर- लोकहितवादी

(२५) महाराष्ट्राचे आदय कीर्तनकार --------- यांना मानतात.

(अ) संत ज्ञानेश्वर
(ब) संत तुकाराम

(क) संत नामदेव
(ड) संत एकनाथ
उत्तर- संत नामदेव

(२६)बाबूराव पेंटर यांनी ----------' हा चित्रपट काढला.

(अ) पुंडलिक

(ब) राजा हरिश्चंद्र

(क) सैरंध्री

(ड) बाजीराव-मस्तानी
उत्तर- सैरंध्री

(२७) अठराव्या शतकात-------- यांनी दशावतारी खेळ दाखवणारा फड स्थापन करून तो महाराष्ट्रभर नेला.

(अ) संत गाडगे महाराज
(ब) अज्ञानदास

(क) श्यामजी नाईक काळे
(ड) तुळशीदास
उत्तर-श्यामजी नाईक काळे

(२८) परंपरेनुसार कीर्तनपरंपरेचे आदय प्रवर्तक ---------

असे मानले जाते.

(अ) संत नामदेव
 (ब) संत एकनाथ

(क) संत गाडगेमहाराज
 (ड) नारदमुनी

उत्तर - नारदमुनी

(२९) ऑलिम्पिक स्पर्धांची परंपरा -------- येथे सुरू झाली.

(अ) ग्रीस
(ब) रोम
(क) भारत
 (ड) चीन
उत्तर - ग्रीस

 (३०) महाराष्ट्रात तयार होणाऱ्या लाकडी बाहुलीला "--------

असे म्हणत.

 (अ) ठकी
 (ब) कालिचंडिका

 (क) गंगावती
 (ड) चंपावती
उत्तर- ठकी

(३१) मनोरंजन व शारीरिक व्यायाम यांसाठी केली जाणारी कोणतीही कृती म्हणजे ---------' होय.

(अ) प्रयोग
 (ब) प्रवृत्ती
 (क) खेळ
(ड) स्पर्धा
उत्तर- खेळ

(३२) खेळ ही माणसाची -------प्रवृत्ती आहे.

(अ) कृत्रिम
 (ब) नैसर्गिक

(क) सांघिक
(ड) निकोप
उत्तर- नैसर्गिक

(३३) कुकने------ विकण्याचा एजन्सी व्यवसाय सुरू केला.

(अ) हस्तकौशल्याच्या वस्तू
(ब) खेळणी

(क) खादयवस्तू

(ड) पर्यटन तिकिटे
उत्तर -पर्यटन तिकिटे

(३४) महाबळेश्वरजवळील भिलार हे ---------- गाव' म्हणून

प्रसिद्ध आहे.

(अ) पुस्तकांचे

(ब) वनस्पतींचे

(क) आंब्यांचे

(ड) किल्ल्यांचे
उत्तर- पुस्तकांचे

(३५) इ.स. ६३० मध्ये चिनी प्रवासी------- भारतात आला

होता.

(अ) हो चि मिन्ह
(ब) चौ एन लाय

(क) युआन श्वांग
 (ड) फायियान
उत्तर- युआन श्वांग

(३६) -----------भारतातून परदेशात जाणाऱ्यांची व परदेशातून भारतात येणाऱ्यांची संख्या वाढली आहे.

(अ) भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर

(ब) १८५७ च्या स्वातंत्र्य संग्रामानंतर

(क) आर्थिक उदारीकरणानंतर

(ड) भारतात रेल्वेची बांधणी झाल्यानंतर
उत्तर- आर्थिक उदारीकरणानंतर

(३७) महाराष्ट्रात छत्रपती शिवाजी महाराजांशी संबंधित असणाऱ्या किल्ल्यांवर दुर्ग अभ्यासक-------- हे दुर्गभ्रमण यात्राआयोजित करीत असत.

(अ) ना. स. इनामदार
(ब) रणजीत देसाई 

(क) विष्णुभट गोडसे
(ड) गोपाळ नीळकंठ दांडेकर

उत्तर- गोपाळ नीळकंठ दांडेकर

 (३८) लिओनार्दो-द-विंची या जगप्रसिद्ध इटालियन चित्रकाराने रेखाटलेल्या -----------' या चित्राचा समावेश लुव्र संग्रहालयात आहे.

(अ) नेपोलियन

(ब) मोनालिसा

(क) हॅन्स स्लोअन

(ड) दुसरा जॉर्ज
उत्तर- मोनालिसा

(३९) कोलकाता येथील---------हे भारतातील पहिले

संग्रहालय होय.

(अ) गव्हन्मेंट म्युझियम

(ब) राष्ट्रीय वस्तू संग्रहालय

(क) छत्रपती शिवाजी महाराज वस्तू संग्रहालय

(ड) भारतीय संग्रहालय
उत्तर- भारतीय संग्रहालय

(४०) जे दस्तऐवज प्रदर्शित केले जात नाहीत, असे महत्त्वाचे

अभिलेख------- जतन केले जातात.

(अ) संग्रहालयात

(ब) ग्रंथालयात

(क) अभिलेखागारांमध्ये
 (ड) सरकारदप्तरी
उत्तर -अभिलेखागारांमध्ये

(४१ ) सोळाव्या शतकात होऊन गेलेला फ्रान्सचा राजा पहिला

फ्रान्सिस याच्या पदरी --------- हा प्रसिद्ध इटालियन चित्रकार होता.

(अ) रॅफेल

(ब) लिओनार्दो-द-विंची

(क) मायकेल अँजेलो
 (ड) डोनॅटो ब्रमान्टे
उत्तर- लिओनार्दो-द-विंची

(४२) नेपोलियन बोनापार्ट याने आपल्या स्वाऱ्यांच्या दरम्यान

मायदेशी आणलेल्या कलावस्तूंमुळे --------- संग्रहालयातील

वस्तूंचा संग्रह खूपच वाढला.

(अ) नॅशनल म्युझियम ऑफ नॅचरल हिस्टरी

(ब) ब्रिटिश संग्रहालय

(क) लुव्र

(ड) द कॅलिको म्युझियम
उत्तर- लुव्र

(४३) शिवरायांच्या काळात---------- या कवीने रचलेला अफजल खान वधा विषयीचा पोवाडा प्रसिद्ध आहे.
(अ)अज्ञानदास
(ब) तुळशीदास
(क) रामदास
 (ड)सूरदास
उत्तर-अज्ञानदास

(४४) ऐतिहासिक घटनांच्या लिखित नोंदी करण्याच्या परंपरेची सुरुवात मेसोपोटेमियातील ---------संस्कृतीमध्ये झाली.
(अ)सुमेर
 (ब)इजिप्शियन
 (क) अरब
 (ड) मोहेंजोदडो
उत्तर- सुमेर

(४५) चालुक्य राजा सोमेश्वर याने ---------- या ग्रंथात चित्रकथी परंपरा याचे वर्णन केलेले आहे.
(अ) नाट्यशास्त्र
(ब) किताब ए नवरस
(क)अजिंठ्याची चित्रकला
(ड)अभिलषितार्थ चिंतामणी

उत्तर- अभिलषितार्थ चिंतामणी

S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न उत्तरासह (रिकाम्या जागा)

S.S.C Board Exam 2023 साठी राज्यशास्त्र विषयाचे महत्त्वाचे सराव प्रश्न  (रिकाम्या जागा)

दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय लिहा  :

(१) 'महाराष्ट्रात स्थानिक शासनसंस्थांमध्ये महिलांसाठी---------
टक्के जागा राखीव ठेवण्यात आलेल्या आहेत.
(अ) २५
 (ब) ३०
 (क) ४०
(ड) ५०
उत्तर- ५० 

(२) पुढीलपैकी कोणत्या कायद्याद्वारे महिलांना त्यांचे स्वातंत्र्य
जपण्यासाठी आणि स्वत:चा विकास साधण्यासाठी अनुकूल
वातावरण निर्माण केले आहे? -----------
(अ) माहितीचा अधिकार कायदा
(ब) हुंडा प्रतिबंधक कायदा
(क) अन्नसुरक्षा कायदा
(ड) यांपैकी कोणताही नाही.
उत्तर-  हुंडा प्रतिबंधक कायदा

(३) लोकशाहीचा गाभा म्हणजे --------- होय.
(अ) प्रौढ मताधिकार
(ब) सत्तेचे विकेंद्रीकरण
(क) राखीव जागांचे धोरण
 (ड) न्यायालयीन निर्णय
उत्तर- सत्तेचे विकेंद्रीकरण

(४) भारतात २६ जानेवारी १९५० पासून --------- राज्यकारभार
करण्यास सुरुवात झाली.
(अ) राष्ट्रपतींच्या आदेशानुसार
(ब) संसदेच्या कायदयानुसार
(क) संविधानानुसार
(ड) न्यायालयाच्या आदेशानुसार
उत्तर-  संविधानानुसार

(५) भारतात आता .......... वर्षे पूर्ण झालेल्या सर्व स्त्री-परुषांना
मतदानाचा अधिकार मिळाला आहे.
(अ) १५
 (ब) १८
 (क) २१
(ड) २५
उत्तर- १८ 

(६) निवडणूक आयुक्तांची नेमणूक --------- करतात.

(अ) राष्ट्रपती

(ब) प्रधानमंत्री

(क) लोकसभेचे सभापती
 (ड) उपराष्ट्रपती
उत्तर- राष्ट्रपती

(७) स्वतंत्र भारतातील पहिले मुख्य निवडणूक आयुक्त म्हणून

--------- यांची नेमणूक झाली होती.

(अ) डॉ. राजेंद्रप्रसाद
(ब) टी. एन. शेषन

(क) सुकुमार सेन
 (ड) नीला सत्यनारायण
उत्तर- सुकुमार सेन

(८) मतदारसंघ निर्माण करण्याचे काम निवडणूक आयोगाची

--------- समिती करते.

(अ) निवड

(ब) परिसीमन

(क) मतदान

(ड) वेळापत्रक
उत्तर-  परिसीमन

(९) भारतीय संविधानाच्या ......... व्या कलमान्वये 'निवडणूक

आयोग' या स्वायत्त यंत्रणेची निर्मिती केली गेली.

(अ) ३५१
 (ब) ३७०
 (क) ३२४
 (ड) ३०१
उत्तर- ३२४

(१०) जस्टीस पार्टी या ब्राह्मणेतर चळवळीचे रूपांतर----------

या राजकीय पक्षात झाले.

(अ) आसाम गण परिषद

(ब) शिवसेना

(क) द्रविड मुन्नेत्र कळघम

(ड) जम्मू आणि काश्मीर नॅशनल कॉन्फरन्स
 उत्तर- द्रविड मुन्नेत्र कळघम

(११) निवडणुकीत ज्या पक्षांना बहुमत मिळत नाही, ते ---------

पक्ष म्हणून ओळखले जातात.

(अ) सत्ताधारी
 (ब) विरोधी

(क) अपक्ष

(ड) स्वतंत्र
उत्तर- विरोधी 

(१२) १९८० मध्ये जनता पक्ष फुटून त्यातील --------- 'भारतीय

जनता पक्ष' या नव्या पक्षाची स्थापना केली.

(अ) स्वतंत्र पक्षाने
 (ब) लोकदलाने

(क) जनता दलाने

(ड) जनसंघाने
उत्तर- जनसंघाने

(१३) राजकीय सत्ता प्राप्त करण्यासाठी जेव्हा लोक एकत्र येऊन

निवडणूक प्रक्रियेत सहभागी होतात; तेव्हा त्या संघटनांना-----------

असे म्हटले जाते.
(अ)सरकार
(ब) समाज 

(क) राजकीय पक्ष
(ड) सामाजिक संस्था
उत्तर- राजकीय पक्ष 

(१४) नैशनल कॉन्फरन्स हा पक्ष------ या राज्यात आहे.

(अ) ओडिशा
(ब) आसाम

(क) बिहार

(ड) जम्मू आणि काश्मीर
उत्तर- जम्मू आणि काश्मीर

 (१५) शेतकरी चळवळीची --------- ही प्रमुख मागणी आहे.

(अ) वनजमिनींवर लागवड करण्याचा अधिकार मिळावा.

 (ब) शेतमालाला योग्य भाव मिळावा.

(क) ग्राहकांचे संरक्षण करावे.

(ड) धरणे बांधावीत.
उत्तर- शेतमालाला योग्य भाव मिळावा.

 (१६) शेतीचे उत्पादन वाढवण्यासाठी आणि अन्नधान्याबाबत

स्वयंपूर्ण होण्यासाठी -------- करण्यात आली.

(अ) जलक्रांती

(ब) हरितक्रांती

(क) औदयोगिक क्रांती
(ड) धवलक्रांती
उत्तर- हरितक्रांती

(१७) ----------चळवळींना फार महत्त्व असते.

(अ) समाजवादी व्यवस्थेत
(ब) हुकूमशाहीमध्ये

(क) लोकशाहीत
(ड) कम्युनिस्ट शासनात
उत्तर- लोकशाहीत 

(१८) लोकशाहीत --------- एक महत्त्वाचा अधिकार नागरिकांना

मिळालेला असतो.

(अ) पुनर्वसन होण्याचा

(ब) प्रश्नांचा पाठपुरावा करण्याचा

(क) संयमाने व जबाबदारीने वागण्याचा

(ड) प्रतिकार करण्याचा
उत्तर- प्रतिकार करण्याचा

(१९) हरितक्रांती --------- या उद्देशाने करण्यात आली.

(अ) पर्यावरणाचा -हास थांबवणे.

(ब) जंगलांचे संरक्षण व वृद्धी करणे.

(क) शेतीचे उत्पादन वाढवून देश स्वावलंबी बनवणे.

(ड) वृक्षतोड थांबवणे.
उत्तर- शेतीचे उत्पादन वाढवून देश स्वावलंबी बनवणे.

(२०) जगातील सर्वच लोकशाही राष्ट्रांपुढील मोठे आव्हान म्हणजे ----------

(अ) धार्मिक संघर्ष .

(ब) नक्षलवादी कारवाया .

(क)लोकशाहीची पाळेमुळे आणखी खोलवर नेणे.

(ड) गुंडगिरीला महत्त्व .

उत्तर - लोकशाहीची पाळेमुळे आणखी खोलवर नेणे.

HSC Board Exam 2020- Political Science Important Questions Incorrect Or Correct

HSC Board Exam 2020- Political Science Important Questions Incorrect Or Correct

Make the following statements incorrect or correct:

 (1) Constitution is required for each country.
 Answer: Right

 (2) State policy guidelines are binding on the states.
 Answer - wrong

 (3) The Assembly is a permanent House.
 Answer - wrong

 (4) Public courts have been established in some states.
 Answer: Right

 (5) Telugu Desam is a regional party in Maharashtra.
 Answer - wrong

 (6) In 1959, a revolutionary organization called Dalit Panther was established.
 Answer: Right

 (7) Every Minister in India must be a Member of Parliament.
 Answer - wrong

 (8) Indian citizens have the freedom to accept any religion.
 Answer: Right

 (9) The President presides over the joint meeting of the Parliament.
 Answer - wrong

 (10) The Supreme Court is the apex court.
 Answer: Right

 (11) In the multilateral system, there is instability in the government.
 Answer: Right

 (12) There is a close relationship between the trade unions and the political parties.
 Answer: Right

 (13) Telangana demand was made from Kerala state.
 Answer - wrong

 (14) A violation of a fundamental right can be sued in any court.
 Answer: Right

 (15) In a unilateral manner, many parties can contest.
 Answer - wrong

 (16) Judges should be given attractive salaries.
 Answer: Right

 (17) The Prime Minister is the designated Chairman of the Planning Commission.
 Answer: Right

 (18) The resident of the State is generally elected as the Governor of the State.
 Answer - wrong

 (19) In India, a dominant party system has been rejected.
 Answer: Right

 (20) All the constituent states of India have two separate legislatures.
 Answer - wrong

 (21) The Chief Minister of the constituency may send the bill to the President for approval.
 Answer - wrong

 (22) The salaries of the judges of the Supreme Court are paid from the Consolidated Fund of India.
 Answer: Right

 (23) In a multilateral system, governance becomes unstable.
 Answer: Right

 (24) An injunction is a temporary law.
 Answer: Right

 (25) The right to education is a fundamental right.
 Answer: Right

 (26) The Rajya Sabha Chairman is a member of the Rajya Sabha.
 Answer - wrong

 (27) The resignation of the Prime Minister / Prime Minister is considered to be the resignation of the entire Cabinet.
 Answer: Right

 (28) Racism is one of the obstacles in the path of national integration.
 Answer: Right

 (29) Social and political movements have no place in democratic governance.
 Answer - wrong

 (30) In India, people have the freedom to live anywhere.
 Answer: Right

 (31) The Rajya Sabha is never dismissed.
 Answer: Right

 (32) The Governor is appointed by the Prime Minister / Prime Minister.
 Answer - wrong

 (33) The Supreme Court is the court of record.
 Answer: Right

 (34) The political party is not the soul of democracy.
 Answer - wrong

 (35) There is no reservation in local governing bodies for women in India.
 Answer - wrong

 (36) Two constituent legislatures in five constituencies in India are N.
 Answer - wrong

 (37) The judiciary of India is of a double nature.
 Answer - wrong

 (38) States in India were restructured on the basis of caste.
 Answer - wrong

 (39) The Prime Minister has the right to declare an emergency in India.
 Answer - wrong

 (40) The Supreme Court of India is located at Mumbai.
 Answer - wrong